هر چند وقت یک‌بار، شوکی به جامعه ایران و مسئولین وارد می‌شود و کلیپی مثل کلیپ «قمه‌کشی هلیا» پخش می‌شود، همگی افسوس می‌خوریم، می‌نویسیم و اندکی مطالبه می‌کنیم و باز همان رویه قدیم را ادامه می‌دهیم و تصمیم می‌گیریم فراموشش کنیم.
نسل دهه هشتادی‌ها که در جمعیت شناسی معروف به نسل زِد (Z generation) هستند، اولین نسلی‌اند که از دوران کودکی با اینترنت بزرگ شده‌اند و بعد از مادرشان دومین چیزی بوده که باهاش انس داشته‌اند. دهه هشتادی‌ها همان نسلی هستند که وقتی بهشان گفته شد: «وقتی هیچ چیز توجه من را به خودش جلب نمی‌کند، اولین کاری که می‌کنم دست گرفتن گوشی‌ام است». ۷۷ درصدشان آن را تایید کردند در حالی که در مقایسه با افراد بالای ۶۵ سال، این واقعیت فقط ۱۰ درصد جریان دارد. (مقاله اکنون توجه شما نسبت به ماهی قرمز کمتر است، کوین مک اسپادن، مجله تایم ۱۴ مه ۲۰۱۵)
گرترود استاین، نویسنده آمریکایی برای اولین بار اصطلاح «نسل گمشده» (lost generation) را برای افرادی که در دهه ۲۰ میلادی متولد شده بودند را به کار برد، چون آنها افرادی بودند که زندگی‌شان وقف جنگ جهانی اول بود، اما به نظر می‌رسد نسل گمشده واژه بهتری برای نسل Z است، این دسته‌بندی نسل‌ها از زمان گرترود استاین شروع شد که در حال حاضر آخرین نسل که متولدین سال ۲۰۱۰ تا امروز هستند را در آمریکا نسل آلفا می‌نامند.
نسل Z یا زومرها یا همان دهه هشتادی‌های خودمان خصوصیات منحصر به فردی دارند. ارتباط با اینترنت از زمان کودکی از خصوصیات زومرهاست که به همین دلیل به آنها بومی دیجیتال (Digital native) هم گفته می‌شود، اگر چه عمدتا از نظر دیجیتالی سوادی هم ندارند. زومرها نسلی هستند که نمونه‌های بسیاری از آنها را دور و اطراف خودمان دیده‌ایم که افراد مسن و میانسال برای یادگیری و کمک گرفتن از وسایل الکترونیکی و اینترنت به آنها مراجعه می‌کنند.
به دلیل همین رابطه با اینترنت، شکاف نسلی بزرگی بین آنها و نسل‌های قبلی اتفاق می‌افتد. زومرها ارزش‌ها و خواسته‌هایی پیدا می‌کنند که عمدتا قابل ادراک از طرف نسل قبل نیست.
امسال دو انیمیشن با موضوعیت اصلی همین شکاف بین نسلی منتشر شد. دو انیمیشن «میچل‌ها در برابر ماشین‌ها» و «بچه رئیس۲» که از برجسته‌ترین انیمیشن‌های امسال هستند و امکان برنده شدن در جشنواره اسکار را دارند با درونمایه شکاف بین نسلی ساخته شده‌اند.
در هر دو انیمیشن پدر خانواده با فرزند ارشد خانواده که دختر است و درگیر ارزش‌های خود از طریق تکنولوژی است دچار مشکل است و نمی‌تواند صمیمیت داشته باشد. این بچه‌ها به عنوان نمایندگان نسل Z سرگرمی‌های والدین را دوست ندارند و سرگرمی‌های دیگری پیدا کرده‌اند. از طرف دیگر والدین نیز آنها را درک نمی‌کنند و نمی‌توانند از تکنولوژی سر در بیاورند! این درونمایه در انیمیشن «میچل‌ها در برابر ماشین‌ها» پررنگ‌تر است.
ارتباط زیاد زومرها با فضای مجازی به تنهایی مسأله حادی نیست، مشکل آن جایی رخ می‌دهد که فضای سایبر ما ول است، در نتیجه فرهنگ و تربیت نوجوانان ما هم کاملا ول می‌شود.
مقام معظم رهبری بارها در همین باره تاکید کرده‌اند و در بیانات اول فروردین امسال گفتند: «متاسفانه در فضای مجازی کشور ما هم که آن رعایت‌های لازم با وجود این همه تاکیدی که من کردم صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعا ول است که بایستی آن کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد. همه کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می‌کنند (در حالی که) ما افتخار می‌کنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده‌ایم. این افتخار ندارد؛ این به هیچ وجه افتخار ندارد. فضای مجازی را بایستی مدیریت کرد. نباید این وسیله را در اختیار دشمن گذاشت که بتواند علیه کشور و علیه ملت توطئه کند.»
ما به عنوان کنترل کردن، سیستم فیلترینگ ناقصی را پی‌ریزی کرده‌ایم و حتی بهانه هم دست رسانه‌‌های معاند داده‌ایم طوری که مثلا صدای آمریکا در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۴۰۰ تیتر بزند:«با وجود فیلترینگ گسترده در ایران، خامنه‌ای می‌گوید فضای مجازی رها و بی‌قید و بند است»
باید پرسید این چه فیلترینگ و محدودیتی است که انواع و اقسام فیلترشکن‌ها رویش کار می‌کند، تلگرامِ فیلتر شده، محبوبیتش از سروش و ایتا بیشتر است و هر روز جیب فروشندگان پراکسی را پرتر می‌کند؟ عملا فیلترینگ و محدودیتی نیست و در این میان حجم ترافیکی که در ثانیه به تلگرام شده داده می‌شود خیلی بیشتر از پیام‌رسان‌های داخلی است.
نوجوانان ما به طور خزنده و آرامی درگیر فضاهایی می‌شوند که ما اندکی با آنها آشنایی نداریم. طبق گزارشات مرکز پژوهشی «بتا» در آذر۹۹ نرم‌افزار «لایکی» در بین نوجوانان طرفدار پیدا کرده و آمار کاربرانش در ایران به ۱۱ میلیون نفر رسیده است در حالی که آمار سروش با آن همه تبلیغات و مزایا ۱۲ میلیون است، چند نفر از مخاطبان دهه هفتادی، شصتی و پنجاهی می‌دانند اصلا لایکی چه ساز و کاری دارد؟
هلیای قمه‌کش و عمده هم‌نسلی‌های او تربیت شده والدینی هستند به نام گوشی و اینترنت با ادبیات و ارزش‌های جدیدی که به دلیل غربی شدن ماست. هلیا در استوری خود دلیل دعوای خود را این طور توضیح داده است:«هی میپرسید دعوا سر چی بود دعوا سر رل من بود مونا فحش داد اول خودش شروع کرد منم باهاش قرار گذاشتم کل اکیپشون اومدن سر قرار ولی همشون ترسیدن من بچه نیستم این قدر نگین بچه‌ست» این والدین با ادبیات جدیدشان از مسائل ضد هنجار و غیر اخلاقی قبح‌زدایی می‌کنند.
ارتباط با نامحرم و رابطه نامشروع تبدیل به رل زدن می‌شود، زنا تبدیل به سکس می‌شود، بعد هم با اکیپ‌هایشان سر توهین به دوست‌پسر، یعنی همان ارزش‌های جدیدی که نسل قدیم ازش سر در نمی‌آورد و زاییده تکنولوژی است به جان هم می‌افتند. معلمان مجازی زومرها به آنها می‌آموزند بدن‌نمایی، عشوه‌گری و بی‌حیایی خیلی هم بد نیستند، در آمد هم دارند و اسم‌شان صنعت مدلینگ و بلاگر بودن است.
دهه هشتادی‌ها از نظر جمعیتی تنهاتر هم هستند، «بُعد خانوار» در دهه هشتاد و هفتاد به دلیل رویه غلط کنترل جمعیت به شدت کاهش پیدا کرده به طوری که بنابر آمار، سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، به حدود ۳.۵ نفر رسیده، یعنی تعداد افراد خانوار بیشتر از ۳ و کمتر از ۴ عضو است و بر همین اساس، متولدین دهه‌های هشتاد و هفتاد، احتمال بالاتری برای «تک فرزند بودن» دارند.
هر چند وقت یک بار شوکی از جنس «نوجوان قمه‌کش» به جامعه وارد می‌شود، چند وقت پیش بخشی از لایو مشترک یک نوجوان پسر با یکی از شاخ‌های مجازی منتشر شد که در آن اعلام می‌کرد با آن فرد خودارضایی می‌کند، مدتی قبل تجمع ۲هزار نفر در مجتمع کوروش و مسائل دیگری هم بود که تبدیل به خاطره شده‌اند. ما در آینده هم از این چیزها بیشتر خواهیم دید و جالب‌تر آن که والدین اطلاع کافی از وضعیت فرزندان‌شان ندارند، گوشی را می‌گیرند و اینترنت را تقدیم می‌کنند و تصور می‌کنند همه چیز کاملا سالم پیش می‌رود.
به نقل از گادرین والدین یا انکار می‌کنند یا که واقعا از شیوع تماشای پورنوگرافی(فیلم‌های مستهجن) به دست نوجوانان کاملا غافل هستند، به طوری که سه چهارم آنها به محققان می‌گویند که باور ندارند فرزندان آنها تماشاچی این محصولات بوده‌اند. در حالی که نوجوانان به طور فزاینده‌ای به سمت پورنوگرافی به عنوان منبع اطلاعاتی درباره جنسیت روی می‌آورند... بیش از نیمی از نوجوانان مصاحبه شده به محققان گفتند که پورنوگرافی را مشاهده کرده‌اند، اگرچه تعداد واقعی ممکن است به دلیل حساسیت این موضوع بیشتر باشد، والدین معمولا معتقدند نوجوانانی که صرفا برای لذت بردن از پورنوگرافی استفاده می‌کنند پسر هستند، اما نظرسنجی‌ها و مصاحبه‌ها نشان می‌دهد که این رفتار در میان دختران نیز رایج است. بسیاری از نوجوانان از نرم‌افزارهای واتساپ و اسنپ‌چت برای پورنوگرافی استفاده می‌کنند... حدود یک سوم جمعیت انگلیس این فیلم‌ها را تماشا می‌کنند.» (مجله گاردین، جیم واترسون، ۳۱ ژانویه ۲۰۲۰)
ریشه تمام بحران‌هایی که در حال حاضر پیش روی ماست بر می‌گردد به همین ول بودن فضای مجازی و زمین گذاشتن مطالبه رهبری. نظارت نکردن روی فضای سایبر باعث می‌شود هر کسی از جمله خواننده آن‌ور آبی یا چند جوان سطحی ساکن ترکیه تبدیل به معلمان آن شوند و با دنبال‌کننده‌های میلیونی از ارزش‌های باطنی تا کوچک‌ترین مقوله ظاهری‌شان الگوی نوجوانان شود، وضع ما همین آش و همین کاسه است مادامی که یک نفر افسار فضای مجازی را به دست بگیرد و به رهبر انقلاب لبیک بگوید.
منتشر شده در خبرگزاری رسا
